Nog voor de werkzaamheden van de verdedigingsgordel rondom Diest voltooid waren, was het nut ervan reeds lang achterhaald. Nederland vormde na de ondertekening van een verdrag in 1839 immers geen dreiging meer. Na de Spaanse Revolutie in 1848 hield men wel nog rekening met een mogelijke oorlog met de fransen of pruisen. In datzelfde jaar werd Fort Leopold verbouwd tot annex van de Leuvense gevangenis om onderdak te bieden aan een tuchtcompagnie.
Desondanks bleef Diest voor het Belgische leger een belangrijke garnizoensstad tot ca 1890. In 1895 volgt een koninklijk decreet van Koning Leopold II met het besluit om over te gaan tot de ontmanteling van Fort Leopold en de Fortificaties rond Diest omdat ze onbruikbaar geworden zijn voor de nationale defensie.1
De eerste fase van de afbraak
In 1904 ging met van start met de ontmanteling van de Leuvensepoort. Kort daarop volgden ook de Hasseltsepoort en de Antwerpsepoort. De citadel kreeg in 1906 een nieuwe bestemming en er werd een tuchtcompanie gestationeerd. De laatste infantrie-eenheid verliet de stad in 1909.
Tijdens de eerste wereldoorlog van 1914-1918 werd ook een gedeelte van de stadswallen tussen de Leuvensepoort en de Hasseltsepoort afgebroken in het kader van een tewerkstellingsproject van de overheid. De verdere ontmanteling werd echter verhinderd door de duitse bezetting van de Citadel.
De tweede fase van de afbraak
Na de eerste wereldoorlog werd er door de stad herhaaldelijk gevraagd aan het ministerie van landsverdediging om de werken te hervatten, doch werd dat omwille van financiële redenen telkens geweigerd. In maart 1929 maakte de stad een overeenkomst met de overheid waardoor het eigenaar werd van een groot deel van de stadswallen in ruil voor het schilderij “Het Laatste Oordeel”.
In 1933 ging men dan, desondanks het hevige verzet, verder met de sloop van de stadswallen tussen de Leuvensepoort en de Hasseltsepoort. Op onderstaande kaart uit datzelfde jaar is het resultaat hiervan duidelijk zichtbaar.
Niet veel later wordt het traject vanaf de antwerpse poort tot de zichemse poort gedempt en afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe tuinwijk “Demervallei”.
De Halve Maan als badplaats
Tijdens de 2e wereldoorlog van 1940-1945 werd de Halve Maan omgevormd tot badplaats. De Schaffensepoort raakte tijdens diezelfde oorlog ernstig beschadigd. De afbraak kon in 1951 dan ook maar nipt voorkomen worden.
De restanten
Onderstaande vergelijking toont wat er momenteel nog rest van de vestingswerken rond Diest.
