Meer dan 400 jaar lang heersten de Heren van Diest over de stad. Nadat de mannelijke bloedlijn van erfgenamen opgedroogd raakte, volgde men nog enkele generaties de vrouwelijke lijn. Johanna van Diest werd zo de eerste Dame van Diest en huwde met Jan van Loon. Die titel werd doorgegeven aan haar dochter Johanna II van Loon, gehuwd met Jan van Nassau, en vervolgens aan kleindochter Isabella van Nassau. Nadat Isabella kwam te overlijden erfde haar echtgenoot Willem van Gulik al haar bezittingen om deze vervolgens te ruilen met z’n zwager Engelbrecht II van Nassau. Zo kwamen de Heerlijkheid Diest, alsook de andere bezittingen en titels van de Heren van Diest in handen van de Graven het geslacht Nassau-Breda.
De Graven van Nassau-Breda
Voor het nieuwe geslacht van de “Heren van Diest” was de stad slechts een van de vele bezittingen. Behalve “Heer van Diest ” mocht Engelbrecht II zich ook Graaf van Nassau, Vianden en Dietz noemen alsook Heer van Breda, De Lek, Roosendaal, Nispen en Wouw. In tegenstelling tot het eerste geslacht van Heren van Diest, verbleven de nieuwe Heren van Diest niet vast in de stad.
Engelbrecht II van Nassau (1499 – 1504)
Ruil van bezittingen
In 1499 ruilde Willem van Gulik een aantal bezittingen met Engelbrecht II van Nassau, waaronder ook de Heerlijkheid Diest. Dankzij die ruil krijgt Engelbrecht niet alleen Diest, maar onder andere ook Zelem en Zichem in handen. Hiermee komt een definitief einde aan het nalatenschap van de oude Heren van Diest en komt de stad in handen van Huis Nassau.
Plechtige intrede van de nieuwe Heer van Diest
Engelbrecht II van Nassau maakt zijn plechtige intrede. De bewoners van Diest, Zichem en Zelem beloofden trouw aan de nieuwe Heer, terwijl hij zijn onderdanen beloofde te beschermen en hun privileges te eerbiedigen. De verandering van macht bracht ook nieuwe wetten met zich mee. Er werd een nieuwe bestuursvorm vastgelegd die stand zou houden tot de Franse Revolutie.1
Landvoogd der Nederlanden
Door keizer Maximiliaan wordt Engelbert benoemd als landvoogd van de Nederlanden.
Overlijden
De kinderloze Engelbrecht komt te overlijden. Hij werd opgevolgd door de zoon van zijn broer; Hendrik III Van Nassau-Breda.
Hendrik III van Nassau (1504 – 1538)
Aantreden als Heer van Diest
Hendrik III van Nassau volgt zijn kinderloze oom op als Heer van Diest.
Gelderse troepen bezetten Diest
Tijdens de Gelderse oorlogen werd Diest bezet door Gelderse soldaten.
Uitbreiding Stadswallen
Hendrik III van Nassau geeft opdracht om de bestaande stadswallen te verbeteren en verbreden. Inwoners van Diest én Zelem worden verplicht om hieraan mee te werken.
Hof van Nassau
Hendrik III van Nassau geeft opdracht om het Hof van Nassau te laten bouwen, dat als woning zou dienen voor zijn rentmeester.
Nieuwe vesting op de Warande
Hendrik III van Nassau maakt plannen voor een nieuwe vesting op de warande. De oude burcht van de Heren van Diest werd afgebroken, maar de werkzaamheden van het nieuwe kasteel kwamen nooit verder dan de funderingen.
Overlijden Claudia van Chalon
De echtgenote van Hendrik III van Nassau, Claudia van Chalon, komt te overlijden in het Hof van Nassau. Haar hart en ingewanden werden begraven in de Sint-Janskerk en haar lichaam werd gebalsemd overgebracht naar Breda.
Overlijden Hendrik III van Nassau
Hij wordt opgevolgd door zijn zoon René van Chalon.
De Prinsen van Oranje – Nassau:
Van 1538 tot 1795 word de Heerlijkheid Diest bestuurd door de Prinsen van Oranje – Nassau. Enkele jaren voor René van Chalon de Heerlijkheid Diest erfde van z’n vader, erfde hij van z’n oom het Vorstendom van Orange. Daardoor was René de eerste Nassau die zich prins van Oranje mocht noemen en door bezit van dit prinsdom een soevereine vorst was. Als prins was hij aan niemand onderdanig en in principe de gelijke van de Franse koning en de Duitse keizer. Zo komt de Heerlijkheid Diest voortaan in handen van de Prins van Oranje.
Door de banden met het huis van Oranje-Nassau wordt Diest in de daaropvolgende eeuwen talloze malen bezet, geplunderd en weer opgebouwd als vestingstad.
René van Chalon (1538 -1544)
Prins van Oranje
Na het overlijden van z’n kinderloze oom erft René van Chalon het vorstendom van Oranje
Heer van Diest
Na het overlijden van z’n eigen vader erft hij ook zijn titels, waaronder de titel “Heer van Diest”. Zo verenigde het Huis van Oranje zich met het Huis van Nassau. René can Chalon werd de eerste Prins van Oranje en Diest werd een Oranjestad.
Overlijden
Op 26 jarige leeftijd komt René van Chalon te overlijden. Volgens z’n testament zal hij opgevolgd worden door z’n jongere neef “Willem van Oranje-Nassau”
Willem van Oranje-Nassau (1544 – 1582)
Prins van Oranje, Heer van Diest
Op 11 jarige leeftijd erft Willem van Oranje de bezittingen van zijn overleden neef René van Chalon. Zo wordt de jonge Willem van Nassau de nieuwe Prins van Oranje en ook Heer van Diest .
Willem van Oranje begon zijn loopbaan in dienst van Keizer Karel V. Wanneer deze in 1555 komt te overlijden wordt hij opgevolgd door zijn zoon Filips II. Tot 1559 is Willem van Oranje samen met de Hertog van Alva een van de belangrijkste raadsmannen van Filips II. Echter na een ontmoeting tussen beiden in 1559 komt er een einde aan de loyaliteit van Willem van Oranje.
Spaanse troepen bezetten de stad
Tijdens de beeldenstorm in 1566 uitbrak bleef de stad gespaard. Toch besloot Filips II in September van datzelfde jaar om een troepenmacht van de centrale overheid naar de stad te sturen. Niet veel later stuurde hij ook de beruchte Hertog van Alva naar de Nederlanden om weer orde op zaken te stellen.
Diest wordt verbeurd verklaart
In januari 1568 wordt Willem van Oranje openbaar gedagvaard voor zijn aandeel bij de Beeldenstorm van 1566. Zijn bezittingen in de Nederlanden worden verbeurdverklaard. In Februari wordt ook zijn zoon, Filips Willem gevangen genomen door de Hertog Van Alva en naar het hof in Spanje gestuurd voor een heropvoeding.
Wanneer de Hertog van Alva datzelfde jaar naar Diest trekt, om de reeds aanwezige Spaanse troepen te versterken, wordt hij tegengehouden door de burgerbevolking. De inwoners van de heerlijke stad die nog steeds eigendom van Willem van Oranje is, leverden zwaar verzet en het kostte dan ook veel moeite voor de Spaanse soldaten om de rellen te eindigen. Als straf moest de gehele bevolking van Diest zorgen voor het onderhoud van een tercio van het gevreesde “Leger van Vlaanderen”. De betrokkenen bij de rellen werden aangehouden en op de grote markt terecht gesteld.
Diest wordt geconfisqueerd door de Spaanse Koning
In maart 1572 doet een uitzonderingsrechtbank een uitspraak; Diest wordt geconfisqueerd door de Spaanse koning en verliest haar stads- en ambachtsrechten. Naast een geldboete moet de stad ook haar stadswallen afbreken.
Datzelfde jaar wordt de stad ingenomen door de Geuzen. Desondanks de Spaanse versterkingen aan de stadspoorten weten 2 heldhaftige Diestenaren de Schaffensepoort te openen voor de aanstormende troepen die in een mum van tijd de stad innemen. Amper een maand later weten de Spaanse troepen de stad weer in te nemen en de Geuzen te verdrijven. Rond diezelfde tijd onderneemt Willem van Oranje een tweede invasie van de Spaanse Nederlanden. Het plunderende leger van Oranje steekt op 27 augustus 1572 de Maas over naar Brabant. In Diest en Tienen opent de bevolking de stadspoorten, maar elders zit men niet op de bevrijding te wachten. De invasie komt in September reeds tot z’n einde.
Als reactie hierop stuurde de Hertog van Alva aan zijn zoon, Fadrique Álvarez de Toledo (Don Frederik), op een veldtocht om de opstandige steden weer de veroveren. Zo werd Diest in oktober 1572 weer veroverd door de Spaanse troepen.
Diest wordt opnieuw veroverd door Willem van Oranje
Op 8 juni 1580 weet Willem van Oranje de stad weer te veroveren. Zijn huurlingenleger verrast de Spaanse troepen en langs de Zichemsepoort kunnen de Staatse ruiters de stad binnendringen. Na zware gevechten op en rond de grote markt slaan de Spaanse soldaten op de vlucht. Tijdens deze verovering raakt de Sint-Janskerk zwaar verwoest.
Moord op Willem van Oranje
In 1584 wordt Willem van Oranje vermoord te Delft. Hij zal voor de Nederlanders de geschiedenisboeken ingaan als “Vader der Vaderland”.
Filips Willem van Oranje (1582 – 1618)
Gijzeling in Spanje
Filips Willem wordt als kind door de Hertog van Alva gevangen genomen en naar het hof in Spanje gestuurd voor een heropvoeding. De achterliggende reden hiervoor is het verzet van z’n vader en diens aandeel in de Beeldenstorm.
Prins van Oranje, Heer van Diest
Na het overlijden van z’n vader erft hij de titels Prins van oranje en Heer van Diest. Inmiddels zit hij dan nog steeds in gevangenschap op het Spaanse hof.
Vrijheid voor de Prins van Oranje
Er komt een einde aan de gijzeling en de Prins van Oranje is weer vrij om naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden te reizen.
Intrede te Diest
Prins Filips Willem van Oranje maakte in 1602 uiteindelijk zijn intrede in Diest. Door het oorlogsgeweld was de welvarende stad nog maar een schaduw van weleer.
Twaalf jarige bestand
Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en de Spaanse Kroon werden de vijandelijkheden opgeschort en kon Diest zijn wonden helen en de opgelopen schade beginnen te herstellen. Gebouwen werden gerestaureerd of heropgebouwd en de handel herleefde volop. In 1614 vestigen de Augustijnen zich in Diest en krijgen de Sint-Barbarakapel toegewezen.
Overlijden
Filips Willem van Oranje te overlijden ten gevolge van een mislukte medische ingreep. In een poging zijn darmklachten op te lossen dmv een lavement wordt zijn endeldarm doorboort, wat hem uiteindelijk fataal wordt. In zijn testament stond aangegeven dat hij wenste begraven te worden in de Oranjestad het dichtst bij zijn plaats van overlijden, waardoor hij begraven werd in de Sint-Sulpitiuskerk van Diest.
Maurits van Oranje-Nassau (1618 – 1625)
Na het overlijden van Filips Willem van Oranje in 1618 werd hij opgevolgd door Maurits van Nassau, die zich voortaan Prins van Oranje mag noemen. Vanaf 1622 begon zijn gezondheid achteruit te gaan en in 1625 kwam hij te overlijden.
Frederik-Hendrik van Oranje-Nassau (1625 – 1647)
Willem II van Oranje-Nassau (1647 – 1650)
Op 21e jarige leeftijd werd Willem II de nieuwe Prins van Oranje, Graaf van Nassau en Heer van Diest. Op 24 jarige leeftijd kwam hij echter al te overlijden ten gevolge van de pokken. 8 dagen na zijn overlijden wordt zijn zoon, Willem III van Oranje geboren.
Willem III van Oranje-Nassau (1650 – 1702)
De geboren Prins van Oranje
Door het overlijden van z’n vader, 8 dagen voor zijn geboorte werd Willem III van Oranje onmiddellijk Prins van Oranje, Graaf van Nassau en Heer van Diest
Stadhouder Holland, Zeeland en Utrecht
Later wordt hij ook stadhouder van Gelre Zutphen, Overijssel en Drenthe
Koning van Engeland en Ierland
Door zijn huwelijk met de Engelse troonopvolgster wordt hij in 1689 Koning van Engeland en Ierland.
Overlijden
Willem III van Oranje-Nassau kwam te overlijden ten gevolge van een longontsteking. Na zijn dood ontstaat successiestrijd. Er werd overeengekomen dat zowel Frederik I van Pruisen als Johan Willem Friso de titel mochten dragen. In 1713 werd het prinsdom van Orange definitief bij Frankrijk ingelijfd.
Johan-Willem Friso (1702– 1711)
In 1696 werd Johan-Willem Friso op 15 jarige leeftijd vorst van Nassau-Dietz. Als achterkleinzoon van Willem van Oranje, werd hij na het overlijden van Willem III in 1702 de nieuwe Prins van Oranje en tevens ook Heer van Diest. In 1711 komt Johan-Willem Friso op 23 jarige leeftijd tragisch om het leven terwijl hij met een boot het Hollands Diep overstak. De boot kapseisde en de prins verdronk.
Willem IV van Oranje-Nassau (1711 – 1751)
Willem V van Oranje-Nassau (1751 – 1795)
Willem V was de laatste was de laatste erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1751-1795). Tevens was hij ook de laatste Prins van Oranje met Heerschappij over de stad Diest.
In 1766 en 1767 heerste de dierenpest in Diest en omstreken waardoor de inwoners bijna al hun vee verloren.
De Diestenaren gaven vrij snel blijk van hun afkeer tegen de ongebreidelde betuttelende en paternalistische hervormingspolitiek van Keizer Jozef II, in zoverre zelfs dat in 1789 er in en rondom de stad rellen uitbarsten en er eventjes zelfs een heuse opstand uitbrak. De Habsburgse monarchie was niet populair en velen zagen de Fransen in 1792 als bevrijders. Hiermee kwam dan ook een definitief einde de “Heerlijkheid” Diest als eigendom Oranje-Nassau.
Lees verder op: Diest tussen de Franse en Belgische revolutie
- Michel van der Eycken, Filips Willem: Prins van Oranje, heer van Diest : 1554-1618, p13 [↩]